WAT VERTELT EEN FOTO MEER DAN JE OP HET EERSTE GEZICHT ZIET? Je ziet bijvoorbeeld een trouwerij, een jubileum, een klassenfoto, instappen bij een schoolreisje. Ik zie dan ook een stukje straat, een winkeletalage, een interieur, de tuinen en tuinhuisjes waar we nog geen foto van hebben. Of ik zien iets van het verkeer, het straatleven, de markt, een optocht, waar we nog geen afbeelding van hebben.
Bijvangst van foto’s
Kijk eens in je fotodoos, je albums of bij de dia’s van vroeger. Wat is er op de foto’s te zien dat méér dan familie-waarde heeft? Op deze pagina’s bespreek ik een aantal van zulke foto’s.
Meidoornplein met het gebouw van de Leeszaal en Bibliotheek
Deze foto (een prentbriefkaart uit de collectie Henk Wilkens) moet gemaakt zijn voor 1929/30. Die datering kun je vaak baseren op het soort kaart, de postzegel en het poststempel of de tekst achterop. In dit geval is het een onopvallend detail op de achtergrond dat de kaart dateert. Er is namelijk iets mis met de gevel van de huizen links, de lange zijde van het plein zoals we dat nu kennen. Het is nu een aaneengesloten rij huizen, maar voor 1929/30 bestond die gevelrij uit twee delen met een brede opening naar de tuinen in het midden. Op een van de plattegronden van de oorspronkelijke opzet van de Van der Pekbuurt is dat ook te zien.
Architect Bas van Vlaenderen maakte ons daar – los van die foto – al eens op attent. Hij liet zien dat er op de plek waar er later huizen werden ingevoegd nu nog steeds littekens te zien zijn in het metselwerk vlak naast de regenpijpen en de regelmaat van de klossen onder de daklijst is daar onderbroken.
Je kunt het ook uit de woningkaarten opmaken die op de website van het Stadsarchief bij de Indexen te vinden zijn. Blijkbaar werd er al rekening gehouden met het later invoegen van een aantal woningen, want de aanvankelijk ontbrekende nummers waren in 1922 wel in de woningkaarten voorzien. De nummers 37/37A en 39/41 (die er fysiek nog niet waren) bleven in de woningkaarten tot juli 1930 onbewoond. Als je de gevelrij nu ter plekke (of op Google Earth) bekijkt, zie je dat de evennummers in dat rijtje ontbreken. Dat klopt, want 40 was van oudsher het nummer van het biliotheekgebouwtje in het midden van het plein en dan telt het vandaar vanaf de hoek van de Meidoornweg en het Meidoornplein aan de noordzijde door met 42, 44 enzovoort. Aan de zuidzijde begint de telling vanaf de Meidoornweg met 1, 3 enzovoort. Niet gemakkelijk dus.
Distelplein 1959
Er zijn foto’s die iets meer laten zien dan de fotograaf op het oog had. Je ziet op de foto hiernaast bijvoorbeeld een gewone foto van het Distelplein in 1959 (links. Die foto is speciaal gemaakt om de architectuur en het stratenplan te laten zien. Op het eerste gezicht een heel saaie foto. Maar je ziet ook een aantal typerende dingen van zestig jaar geleden, die je nu niet meer ziet. 
Een brandmelder, de winkels die er toen waren (kruidenier, kapper, sigarenwinkel) en de auto’s die je toen had. Welke twee automerken? Zelfs is er iets van de kleding van toen te zien als je goed naar de man en het kind kijkt. Bestaat er ook nog een foto van het interieur van een van die winkeltjes? En wat is er bekend over de uitbaters? Leven ze nog of zijn er klanten van toen die er nog iets over kunnen vertellen?
Op de tweede foto (1968) is de Sigarenwinkel vervangen door eethuis of snackbar “Tarakan”, maar hangt er nu wel een sigarettenautomaat naast de winkeldeur. De verkoop van nasi en bami zou kunnen verwijzen naar de Chinese keuken, maar de naam Tarakan wijst meer in de richting van Indonesië en Indisch eten. In verband met de grote oliebronnen daar, werd dat eiland ten noordoosten van Borneo tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Japanners bezet en in mei 1945 door Australische militairen na een felle strijd ontzet. De geboortegrond of de vroegere woonplaats van de uitbater of zijn familie?
Dat vraagt om meer onderzoek.
Ledikant in het Muntgebouw, februari 1919
Soms is niet alleen het beeld van een foto interessant, ook het bijschrift . Bij deze foto in de beeldbank van het Stadsarchief staat : ‘Ledikant in het Muntgebouw. Deze ledikanten werden destijds door de woningdienst verstrekt aan mensen, die een plaats in Distel- of Vogeldorp (voor ontoelaatbare gezinnen) kregen toegewezen.’ In het Muntgebouw werden bijvoorbeeld door de Koninklijke Academie van Wetenschappen tentoonstellingen gehouden, maar ook de gemeente. Mogelijk betrof dit een tentoonstelling over de volkshuisvesting. Er werden vier verschillende ledikanten getoond.
Niet alleen in de nooddorpen Obelt, Distel- en Vogeldorp, maar bij alle nieuwe woningen van de volkshuisvesting behoorden houten ledikanten tot de vaste inventaris. De mensen die naar een sociale huurwoning gingen, kwamen vaak uit vrijwel onbewoonbare krotten waar ze alleen bedsteden hadden of op de grond sliepen. Houten ledikanten hadden ze niet. Ook in de nieuwe woningen van de Van der Pekbuurt kregen de mensen zulke houten ledikanten aangeboden. Het is waar dat de nooddorpen vaak een tussenstation waren tussen krotten en nette huizen. De woningopzichteres van de woningdienst zag er ook op toe dat de gezinshoofden werk hadden, dat de huur wekelijks betaald werd en dat de kinderen naar school gingen. Maar de aanduiding ‘ontoelaatbare gezinnen’ geeft de indruk dat alle nieuwe bewoners van de nooddorpen asocialen of paupers zouden zijn. Disteldorp was geen opvoedingsoord zoals Asterdorp dat later wel was.
De datering van de foto was gemakkelijk: in de rand van de glasplaat (Rechts aan de zijkant boven) is februari 1919 geschreven, maar ook de kalender boven het ledikant laat dat zien.
Voor de tentoonstelling ‘100 jaar Van der Pek’ in Begoniastraat 6 huis hebben we zulke ledikanten laten maken. Oude bewoners vertelden dat ze als kinderen vaak met z’n drieën in een tweepersoons ledikant sliepen. Kinderen van bezoekers probeerden dat uit. Het ledikant op de foto en het nagemaakte exemplaar zijn niet geverfd. Volgens ooggetuigen waren ze in werkelijkheid fel groen geverfd en de ledikanten in de Van der Pekbuurt waren iets beter afgewerkt met panelen. Zie 100jaarvanderpek.nl